SEBA Hindi Grammar लिंग (Ling) | Assam Eduverse
Chapter Overview:
SEBA Hindi Grammar लिंग content provided by Assam Eduverse is prepared strictly according to the latest SEBA and ASSEB syllabus. These refined SEBA Hindi Grammar लिंग notes are specially designed for Class 9 and Class 10 Hindi (MIL) students and form an essential part of SEBA Hindi Grammar लिंग exam preparation.
These structured SEBA Hindi Grammar लिंग materials help students understand the gender of nouns in Hindi grammar clearly. With simple explanations of लिंग की परिभाषा and clear classification, the SEBA Hindi Grammar लिंग notes make grammar learning easy, logical, and scoring.
These practical SEBA Hindi Grammar लिंग notes improve exam readiness by offering concise and syllabus-based explanations. The focused coverage of SEBA Hindi Grammar लिंग, including masculine and feminine identification questions, helps students confidently answer grammar questions asked in SEBA and ASSEB examinations.
To score high marks, students should thoroughly revise these SEBA Hindi Grammar लिंग notes. The balanced presentation and repeated practice of SEBA Hindi Grammar लिंग strictly follow the latest exam pattern. These expert-prepared SEBA Hindi MIL grammar solutions from Assam Eduverse ensure strong conceptual clarity and excellent performance in Hindi grammar.
SEBA / ASSEB Hindi Grammar – लिंग की परिभाषा और भेद
लिंग की परिभाषा-
संज्ञा शब्द के जिस रूप से उसके पुरुष या स्त्री होने का बोध होता है, उसे लिंग कहते हैं।
उदाहरण:
लड़का, राजा → पुल्लिंग
लड़की, रानी → स्त्रीलिंग
लिंग के भेद-
हिंदी में लिंग के दो भेद होते हैं—
- पुल्लिंग
- स्त्रीलिंग
1. पुल्लिंग की परिभाषा
जिस संज्ञा शब्द से पुरुष जाति का बोध हो, उसे पुल्लिंग कहते हैं।
उदाहरण
- लड़का
- पिता
- राजा
- भाई
- शिक्षक
- पुत्र
- शेर
- घोड़ा
2. स्त्रीलिंग की परिभाषा
जिस संज्ञा शब्द से स्त्री जाति का बोध हो, उसे स्त्रीलिंग कहते हैं।
उदाहरण
- लड़की
- माता
- रानी
- बहन
- शिक्षिका
- पुत्री
- शेरनी
- घोड़ी
पुल्लिंग → स्त्रीलिंग (महत्वपूर्ण परिवर्तन)
(क) शब्द बदलकर
- राजा → रानी
- पुत्र → पुत्री
- भाई → बहन
- घोड़ा → घोड़ी
- शेर → शेरनी
- नायक → नायिका
- देव → देवी
- माली → मालिन
(ख) ‘ा’ की जगह ‘ी’
- लड़का → लड़की
- सेवक → सेविका
- शिक्षक → शिक्षिका
- बालक → बालिका
- गायक → गायिका
- (ग) ‘ा’ हटाकर ‘नी’
- शेर → शेरनी
- सिंह → सिंहनी
- हाथी → हथिनी
- ऊँट → ऊँटनी
(घ) समान रूप वाले शब्द (लिंग नहीं बदलता)
कुछ शब्द दोनों लिंगों में समान रहते हैं—
- विद्यार्थी
- बच्चा / बच्चे (कई बार सामान्य प्रयोग में)
- डॉक्टर
- कलाकार
- लेखक
- नेता
(यहाँ लिंग का बोध वाक्य से होता है।)
| क्रम | पुल्लिंग | स्त्रीलिंग |
|---|---|---|
| 1 | राजा | रानी |
| 2 | पुत्र | पुत्री |
| 3 | भाई | बहन |
| 4 | पिता | माता |
| 5 | दादा | दादी |
| 6 | नाना | नानी |
| 7 | चाचा | चाची |
| 8 | मामा | मामी |
| 9 | ताऊ | ताई |
| 10 | फूफा | फूफी |
| 11 | बालक | बालिका |
| 12 | लड़का | लड़की |
| 13 | सेवक | सेविका |
| 14 | शिक्षक | शिक्षिका |
| 15 | गायक | गायिका |
| 16 | नायक | नायिका |
| 17 | देव | देवी |
| 18 | पति | पत्नी |
| 19 | वर | वधू |
| 20 | दूल्हा | दुल्हन |
| 21 | शेर | शेरनी |
| 22 | सिंह | सिंहनी |
| 23 | घोड़ा | घोड़ी |
| 24 | ऊँट | ऊँटनी |
| 25 | हाथी | हथिनी |
| 26 | बकरा | बकरी |
| 27 | मुर्गा | मुर्गी |
| 28 | मोर | मोरनी |
| 29 | बाघ | बाघिन |
| 30 | कुत्ता | कुतिया |
| 31 | मालिक | मालकिन |
| 32 | नौकर | नौकरानी |
| 33 | किसान | किसानिन |
| 34 | माली | मालिन |
| 35 | धोबी | धोबिन |
| 36 | दर्जी | दर्जिन |
| 37 | नाई | नाइन |
| 38 | कुम्हार | कुम्हारिन |
| 39 | लोहार | लोहारिन |
| 40 | बढ़ई | बढ़इन |
| 41 | सुनार | सुनारिन |
| 42 | व्यापारी | व्यापारिन |
| 43 | ग्वाला | ग्वालिन |
| 44 | साधु | साध्वी |
| 45 | सन्यासी | सन्यासिनी |
| 46 | ब्राह्मण | ब्राह्मणी |
| 47 | लेखक | लेखिका |
| 48 | कवि | कवयित्री |
| 49 | वक्ता | वक्त्री |
| 50 | नर्तक | नर्तकी |
| 51 | अभिनेता | अभिनेत्री |
| 52 | पाठक | पाठिका |
| 53 | दर्शक | दर्शिका |
| 54 | छात्र | छात्रा |
| 55 | विद्यार्थी | विद्यार्थिनी |
| 56 | सहपाठी | सहपाठिनी |
| 57 | मित्र | सखी |
| 58 | शिष्य | शिष्या |
| 59 | गुरु | गुरुआइन |
| 60 | सैनिक | सैनिकिन |
| 61 | प्रहरी | प्रहरिणी |
| 62 | दूत | दूती |
| 63 | नेता | नेत्री |
| 64 | मंत्री | मंत्रिणी |
| 65 | अध्यक्ष | अध्यक्षा |
| 66 | सचिव | सचिविका |
| 67 | संचालक | संचालिका |
| 68 | संपादक | संपादिका |
| 69 | रक्षक | रक्षिका |
| 70 | प्रशिक्षक | प्रशिक्षिका |
| 71 | निरीक्षक | निरीक्षिका |
| 72 | व्यवस्थापक | व्यवस्थापिका |
| 73 | परीक्षक | परीक्षिका |
| 74 | निर्णायक | निर्णायिका |
| 75 | स्वयंसेवक | स्वयंसेविका |
| 76 | प्रतियोगी | प्रतियोगिनी |
| 77 | प्रतिभागी | प्रतिभागिनी |
| 78 | पर्यटक | पर्यटकिन |
| 79 | चालक | चालिका |
| 80 | रसोइया | रसोइयिन |
| 81 | विक्रेता | विक्रेत्री |
| 82 | ग्राहक | ग्राहिका |
| 83 | शासक | शासिका |
| 84 | सेनापति | सेनापत्नी |
| 85 | योद्धा | योद्धिनी |
| 86 | तपस्वी | तपस्विनी |
| 87 | योगी | योगिनी |
| 88 | भिक्षु | भिक्षुणी |
| 89 | साधक | साधिका |
| 90 | पालक | पालिका |
| 91 | मार्गदर्शक | मार्गदर्शिका |
| 92 | प्रवक्ता | प्रवक्त्री |
| 93 | संवाददाता | संवाददात्री |
| 94 | अनुवादक | अनुवादिका |
| 95 | समीक्षक | समीक्षिका |
| 96 | शोधकर्ता | शोधकर्त्री |
| 97 | प्राध्यापक | प्राध्यापिका |
| 98 | अध्यापक | अध्यापिका |
| 99 | कलाकार | कलाकारिन |
| 100 | चित्रकार | चित्रकारिन |
| 101 | संगीतज्ञ | संगीतज्ञा |
| 102 | वैज्ञानिक | वैज्ञानिकिनी |
| 103 | गणितज्ञ | गणितज्ञा |
| 104 | चिकित्सक | चिकित्सिका |
| 105 | न्यायाधीश | न्यायाधीशा |
| 106 | पत्रकार | पत्रकारिन |
| 107 | इतिहासकार | इतिहासकारिन |
| 108 | दार्शनिक | दार्शनिका |
| 109 | समाजसेवी | समाजसेविका |
| 110 | देशभक्त | देशभक्तिन |
| 111 | रेंजर | रेंजरनी |
| 112 | कप्तान | कप्तानी |
| 113 | नाविक | नाविकिन |
| 114 | मल्लाह | मल्लाहिन |
| 115 | मछुआ | मछुआरिन |
| 116 | बावर्ची | बावर्चिन |
| 117 | हलवाई | हलवाइन |
| 118 | कारीगर | कारीगरिन |
| 119 | मज़दूर | मज़दूरिन |
| 120 | ठेकेदार | ठेकेदारिन |
| 121 | आपूर्तिकर्ता | आपूर्तिकर्त्री |
| 122 | निरीक्षक (वन) | निरीक्षिका (वन) |
| 123 | संरक्षक | संरक्षिका |
| 124 | समन्वयक | समन्वयिका |
| 125 | निदेशक | निदेशिका |
| 126 | आयोजक | आयोजिका |
| 127 | प्रचारक | प्रचारिका |
| 128 | उद्घोषक | उद्घोषिका |
| 129 | मंच-संचालक | मंच-संचालिका |
| 130 | प्रशिक्षु | प्रशिक्षुणी |
| 131 | परीक्षार्थी | परीक्षार्थिनी |
| 132 | परामर्शदाता | परामर्शदात्री |
| 133 | मध्यस्थ | मध्यस्थिनी |
| 134 | वार्ताकार | वार्ताकारिन |
| 135 | दुभाषिया | दुभाषिन |
| 136 | अन्वेषक | अन्वेषिका |
| 137 | पथप्रदर्शक | पथप्रदर्शिका |
| 138 | चालक (बस) | चालिका (बस) |
| 139 | पायलट | पायलटनी |
| 140 | कप्तान (टीम) | कप्तानी (टीम) |
| 141 | व्यापारी (स्थानीय) | व्यापारिन (स्थानीय) |
| 142 | विक्रेता (दुकान) | विक्रेत्री (दुकान) |
| 143 | ग्राहक (स्थायी) | ग्राहिका (स्थायी) |
| 144 | सेवक (सरकारी) | सेविका (सरकारी) |
| 145 | रक्षक (वन) | रक्षिका (वन) |
| 146 | शिक्षक (वरिष्ठ) | शिक्षिका (वरिष्ठ) |
| 147 | छात्र (वरिष्ठ) | छात्रा (वरिष्ठ) |
| 148 | खिलाड़ी | खिलाड़ीनी |
| 149 | पहलवान | पहलवानिन |
| 150 | कप्तान (जहाज) | कप्तानी (जहाज) |
| 151 | प्रहरी (रात) | प्रहरिणी (रात) |
| 152 | दारोगा | दारोगिन |
| 153 | चौकीदार | चौकीदारिन |
| 154 | कोषाध्यक्ष | कोषाध्यक्षिनी |
| 155 | नियंत्रक | नियंत्रिका |
| 156 | पर्यवेक्षक | पर्यवेक्षिका |
| 157 | निर्णायक (मैच) | निर्णायिका (मैच) |
| 158 | संरक्षक (बाल) | संरक्षिका (बाल) |
| 159 | सेवाभावी | सेवाभाविनी |
| 160 | स्वयंसेवक (एनजीओ) | स्वयंसेविका (एनजीओ) |
| 161 | प्रतियोगी (खेल) | प्रतियोगिनी (खेल) |
| 162 | प्रतिभागी (कार्यक्रम) | प्रतिभागिनी (कार्यक्रम) |
| 163 | संवादकर्ता | संवादकर्त्री |
| 164 | प्रस्तुतकर्ता | प्रस्तुतकर्त्री |
| 165 | उद्घाटनकर्ता | उद्घाटनकर्त्री |
| 166 | मार्गनिर्देशक | मार्गनिर्देशिका |
| 167 | परीक्षणकर्ता | परीक्षणकर्त्री |
| 168 | संचालक (कार्यक्रम) | संचालिका (कार्यक्रम) |
| 169 | व्यवस्थापक (विद्यालय) | व्यवस्थापिका (विद्यालय) |
| 170 | प्रधान | प्रधानाचार्या |
| 171 | सहायक | सहायकिका |
| 172 | प्रशिक्षक (खेल) | प्रशिक्षिका (खेल) |
| 173 | निरीह (नर) | निरीह (मादा) |
| 174 | अभिभावक | अभिभाविका |
| 175 | पालक (विद्यालय) | पालिका (विद्यालय) |
| 176 | सेवक (घर) | सेविका (घर) |
| 177 | रक्षक (सुरक्षा) | रक्षिका (सुरक्षा) |
| 178 | पत्रकार (मैदान) | पत्रकारिन (मैदान) |
| 179 | संपादक (पत्रिका) | संपादिका (पत्रिका) |
| 180 | प्रकाशक | प्रकाशिका |
| 181 | वितरक | वितरिका |
| 182 | निरीक्षक (परीक्षा) | निरीक्षिका (परीक्षा) |
| 183 | परीक्षक (व्यवहारिक) | परीक्षिका (व्यवहारिक) |
| 184 | निर्णायक (वाद) | निर्णायिका (वाद) |
| 185 | संरक्षक (संस्था) | संरक्षिका (संस्था) |
| 186 | आयोजक (उत्सव) | आयोजिका (उत्सव) |
| 187 | प्रचारक (अभियान) | प्रचारिका (अभियान) |
| 188 | दूत (राजनयिक) | दूती (राजनयिक) |
| 189 | सेवक (धार्मिक) | सेविका (धार्मिक) |
| 190 | साधक (योग) | साधिका (योग) |
| 191 | तपस्वी (आश्रम) | तपस्विनी (आश्रम) |
| 192 | योगी (आश्रम) | योगिनी (आश्रम) |
| 193 | भिक्षु (मठ) | भिक्षुणी (मठ) |
| 194 | मार्गदर्शक (पर्यटन) | मार्गदर्शिका (पर्यटन) |
| 195 | चालक (टैक्सी) | चालिका (टैक्सी) |
| 196 | ग्राहक (सेवा) | ग्राहिका (सेवा) |
| 197 | विक्रेता (सेवा) | विक्रेत्री (सेवा) |
| 198 | सेवक (स्वास्थ्य) | सेविका (स्वास्थ्य) |
| 199 | रक्षक (आपदा) | रक्षिका (आपदा) |
| 200 | स्वयंसेवक (आपदा) | स्वयंसेविका (आपदा) |
लिंग संबंधी सामान्य अशुद्धियाँ
अशुद्ध: मेरी भाई आई।
शुद्ध: मेरा भाई आया।
अशुद्ध: वह अच्छा लड़की है।
शुद्ध: वह अच्छी लड़की है।
अशुद्ध: शिक्षिका छात्रों को पढ़ाते हैं।
शुद्ध: शिक्षिका छात्रों को पढ़ाती हैं।
अशुद्ध: लड़कियाँ खेल रहा है।
शुद्ध: लड़कियाँ खेल रही हैं।
🎓 About Assam Eduverse
Assam Eduverse is the best educational platform in Assam, offering SEBA, AHSEC (ASSEB), SCERT, CBSE, and Assam Board Solutions along with study materials, notes, and exam preparation guides to help students learn smarter and score higher.
Our expert-prepared answers and MCQs follow the latest Assam Board Syllabus and NCERT Syllabus. We make learning simple, accessible, and effective for all students preparing for board or competitive exams.📘 Visit Assam Eduverse for free Assam Board Solutions, notes, and Study Materials prepared by experts.